Bolaning miyasi. Tanani boshqarish markazi
Xotirjamlik va quvonchli kutish — homiladorlik uchun eng munosib his-tuyg'ulardir. Bu davrda siz ajoyib kayfiyatni saqlab qolishingiz juda muhimdir. Har qanday kechinmalar va hayajonlar ortiqcha stress hisoblanadi. Ko'pincha, bu chaqalog'ingiz bilan qanday o'zgarishlar ro'y berayotganini bilmasligingizdan kelib chiqadi. Bolaning tanasini qanday rivojlanayotgani va uning ichki organlarinig to'g'ri shakllanishiga nima yordam berishi mumkinligi haqidagi qo'shimcha bilimlar hamma narsa reja bo'yicha ketayotganiga ishonch hosil qilishingizga yordam beradi. Ushbu nashrda biz bolaning eng muhim organi — bosh miyaning qanday rivojlanishi haqida aytib beramiz.
Homiladorlikning dastlabki kunlaridan boshlab chaqaloq ertakdagidek:"kun sayin emas, balki soat sayin" o'sadi. Hayotning qolgan barcha davrlarida farzandingiz endi bunchalik tez rivojlanmaydi. To'qqiz oy ichida, bitta hujayradan, u siz bilan va yangi dunyo bilan tanishishga tayyor bo'lgan kichkina odamga aylanadi. U har kuni sizni yangi yutuqlar bilan quvontirishi uchun bolaning miyasi sizning tanangizda hayotining birinchi kunlaridanoq to'g'ri shakllanishi kerak.
Farzandingizning miyasi qanday rivojlanadi?
Homiladorlikning to'qqiz oyi davomida chaqaloqning tanasida milliardlab nerv hujayralari, yuzlab katta nervlar hosil bo'ladi. Bolaning tug'ilgan paytida miyasi taxminan 400 g ni tashkil etadi, bu tana vaznining 10% ni tashkil etadi, shu bilan birga kattalarning miyasi tana vaznining faqat 2 % ni tashkil qiladi1.
Asab tizimi markaziy va periferik ikkita bo'limni o'z ichiga oladi. Markaziy asab tizimi miya va orqa miyadan iborat. Ular butun tananing ishini "boshqaradi".
Bosh miya-juda murakkab tuzilma bo'lib, tashqaridan keladigan barcha ma'lumotlarni doimiy ravishda qayta ishlaydigan, chaqalog'ingizning ongli harakatlari, sezgi organlari, fikrlashi, diqqati, xotirasi, qaror qabul qilish va hissiyotlari uchun mas'ul bo'lgan o'ziga xos protsessordir. Orqa miya nerv impulslarini o'tkazadi, miyaning "buyruqlari" ni uzatadi va g'ayriixtiyoriy harakatlar va reflekslar uchun javobgardir. Bundan tashqari, orqa miya bosh miyaning reaksiyasini kutishga vaqt bo'lmaganida kerak bo'lgan avtomatik harakatlarning bir qismini (yoki oddiygina avtomatizmlarni) amalga oshiradi.
Avtomatizm-bu ongli ishtirokni talab qilmaydigan beixtiyor harakatlardir. Ya'ni, bunday harakatni amalga oshirayotganda, siz bu haqda o'ylamaysiz, tana "avtomatik tarzda" buni bajaradi. Buning natijasida siz yashiringan xavfli vaziyatda tezda chap bera olasiz. Masalan, issiq tovani ushlab olsangiz, qo'lingizni og'riq manbaidan yashin tezligida tortib olasiz.
Bundan tashqari, orqa miya ichki organlarning ishlashini nazorat qiladi2.
Chaqalog'ingizning miyasi va asab tizimining rivojlanishi qanday kechadi?
Periferik asab tizimi-bu o'ziga xos "simlar" tizimi bo'lib, uning yordamida bosh va orqa miya har bir organga (masalan, jigar, buyraklar, yurak) va tana to'qimalariga (teriga, suyaklarga, paylarga yoki mushaklarga) ma'lumot uzatadi.
Periferik asab tizimi bir vaqtning o'zida oddiy va murakkab tuzilishga ega. U harakat, sezgi, vegetativ va aralash kabi turli xil "ixtisoslashuv"ga ega nervlarni o'z ichiga oladi. Ular markaziy asab tizimining turli qismlariga ma'lumot to'playdi va uzatadi. Elektr simlari singari, juda ko'p sonli nerv naychalari va uchlari inson tanasini o'rab olgan bo'lib, yagona axborot tarmog'ini hosil qiladi.
Bunday murakkab tizim tufayli sizning kichkintoyingiz qo'l va oyoqlarini qimirlatib, tabassum qila oladi, gapiradi, o'sadi va yangi ko'nikmalarni rivojlantiradi.
Oddiydan murakkabgacha
Chaqaloqning asab tizimi bosqichma-bosqich rivojlanib, kundan-kunga murakkablashib boradi. Homilador bo'lganingizdan taxminan 15 kun o'tgach, birinchi nerv hujayralari hosil bo'lib, ular keyinchalik butun tanani boshqaradi. Bolaning bosh va orqa miyasi, shuningdek, butun asab tizimining rivojlanishi asab naychasining shakllanishi bilan boshlanadi. Bu asab hujayralarining notekis o'sadigan yo'lidir. Bosh sohasida u pufakchalarni hosil qilib, keyinchalik bosh miyaga aylanadi. Tananing boshqa qismlarida yo'l egiladi-bu orqa miyaning bo'lgusi bo'limlaridir.
Homiladorlikning 22 kunida chaqaloqning miyasi va orqa miyasi hali hech narsa bilan himoyalanmagan bo'ladi3. Bosh suyagi va umurtqa pog'onasini tashkil etuvchi suyaklar keyinroq shakllanadi. Ammo bola sizning bachadoningizda va amniotik suyuqlikda suzganligi sababli, u jarohatlar va chayqalishlardan ishonchli himoyalangandir. Birinchi oyning oxiriga kelib, chaqaloqning boshida old, o'rta va orqa uchta miya pufagini ko'rishingiz mumkin. Oltinchi va yettinchi haftalarda old va orqa pufakchalar ikkiga bo'linadi va uchta pufakchadan beshtaga aylanadi.
Keyinchalik, old juftlik bosh miyaning katta yarim sharlariga va oraliq miyaga (talamus va gipotalamus) aylanadi. O'rta miya pufagi o'rta miyaga aylanadi, unga tabiat ko'p sonli hayotiy funksiyalarni bajarishni ishonib topshirgan: u ko'rish, eshitish, harakatlarni nazorat qilish, uyqu va uyg'oqlik davrlarini tartibga solish, orientirlash, himoya va mudofaa reflekslari, diqqatni jamlash, og'riqni sezish, reproduktiv xatti-harakatlar va tana harorati uchun javobgardir.
Orqa miya pufagi rombsimon miyaga aylanadi, uning asosiy vazifalari nafas olish va qon aylanishini nazorat qilish, orqa miyadan bosh miyaga ma'lumot uzatish, harakatlarni nazorat qilish, muvozanat va mushaklarning faolligini tartibga solishdan iborat.
Asab tizimi shakllanganida, ona qornidagi rivojlanish juda nozik jarayonga aylanadi, unga har qanday salbiy o'zgarishlar ta'sir qiladi. Shuning uchun o'zingizni kasallik va stressdan himoya qilishingiz, muntazam ravishda profilaktik tekshiruvlardan o'tishingiz va shifokorlarning maslahatlariga quloq solishingiz juda muhimdir. Akusher-ginekologga borib, uning tavsiyalariga rioya qilish qorningizdagi bola hayotining dastlabki kunlaridan boshlab to'g'ri rivojlanishi va o'zini yaxshi his etishi kafolati hisoblanadi4.
Kichkintoyingiz nimani o'rganadi?
Homiladorlikning oltinchi va yettinchi haftalarida bosh va orqa miya bilan parallel ravishda bolaning periferik asab tizimi shakllanadi: unda bosh miyaning eng katta nervlarini ajratish mumkin bo'ladi5. Ular chaqaloqning miyasi uning tanasining barcha qismlaridan olingan ma'lumotlarni tezda to'plashi va qayta ishlashi uchun kerak. Bu vaqtga kelib, unda boshqa katta organlar tizimi rivojlana boshlaydi: yuragi uradi, jigar birinchi qon hujayralarini hosil qiladi, buyraklar o'sadi. Shuningdek, bolaning qo'llari va oyoqlari o'sadi, ko'zlari va quloqlari shakllanadi, bola allaqachon sizga o'xshay boshlaydi. Har kuni u tobora takomillashib boradi va doimo yangi narsalarni o'rganadi.
Homiladorlikning ikkinchi trimestrida rivojlanish davom etadi: chaqaloq allaqachon sizning ovozingizni va barcha tashqi tovushlarni eshitadi, o'z tanasi va atrofini qo'llari bilan faol o'rganadi. U kindigiga tegadi, bosh barmog'ini so'radi, unda kelajakda kerakli reflekslar paydo bo'ldi. U oyoq-qo'llarining harakatlarini muvofiqlashtiradi, har kuni mashq qiladi. Siz allaqachon uning bir maromda tepishlarini va ichkaridan itarishlarini his qilasiz. Shuningdek, ikkinchi trimestrda chaqaloq ko'zlarini ocha boshlaydi, endi u yorqin nurdan qo'rqib, cho'chib ketishi mumkin.
Ikkinchi trimestrda miyelinizatsiya jarayoni ham boshlanadi. Bu har bir asab uchun "himoya izolyatsiyasi" bo'lib, uning faoliyatini yaxshilaydi, shunda chaqalog'ingiz yangi narsalarni tez o'rganadi. Tug'ilish vaqtida miyelinizatsiya jarayoni to'liq yakunlanmaydi, u bola hayotining birinchi yillarida davom etadi. Homiladorlikning beshinchi oyida bosh miyaning katta yarim sharlari hali ham silliq bo'lib, ammo sizning kichkintoyingiz tug'ilganda, ularda allaqachon burmalar va ariqchalar bo'ladi.
Miyaning rivojlanishi: foydali mashg'ulotlar
Olimlarning fikricha, mumtoz musiqa tinglash, san'at asarlarini tomosha qilish, kitob o'qish va sizning muloyim ovozingiz bolaning asab tizimining shakllanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Har bir bo'sh daqiqada chaqaloqning asab tizimini rivojlantirishga harakat qiling. Iloji boricha, shu jumladan eshitiladigan ovoz bilan o'qing, chiroyli narsalarni tomosha qilib zavqlaning, yoqimli musiqalardan bahramand bo'ling. Sizning ijobiy his-tuyg'ularingiz bolaning miyasi va butun asab tizimining rivojlanishi uchun juda muhimdir.
30-haftadan so'ng, tug'ruq ta'tillari boshlanganda siz ko'rgazmalar, muzeylarga borish yoki sayohatlar qilish uchun madaniy tadbirlar dasturini rejalashtirishingiz mumkin. Shu bilan birga, shifokor bilan maslahatlashing va ro'yxatdan qaysi tadbirlarni olib tashlash kerakligini bilib oling. Lekin, uzoq vaqt turish, tik zinapoyalarga chiqish yoki shovqinli xonalarda bo'lish istisno qilinishi kerak.
Chaqalog'ingiz asab tizimining salomatligi uchun nima muhim
Mutaxassis sharhi
Amirxonova Jenneta Yunusovna - homiladorlik bo'yicha mutaxassis
Miya tuzilmalarining paydo bo'lishi va shakllanishi davri homiladorlikning birinchi trimestrida, bu organning eng faol o'sishi va maksimal egiluvchanligi - oxirgi trimestrda va chaqaloq hayotining birinchi ikki yilida sodir bo'ladi. Bolaning to'liq rivojlanishi uchun yuqori sifatli, muvozanatli ovqatlanish kerak. Ratsionda yetarli miqdordagi oqsil, ko'p to'yinmagan yog'li kislotalar, temir, rux, yod, folatlar, xolin, B6, B12 va A vitaminlari bo'lishi juda muhimdir. Ushbu mas'uliyatli davr mobaynida sizning ovqatlanishingiz xususiyatlari bolaning tug'ilishidan keyin uning xatti-harakatlariga ta'sir qiladi. Bola tug'ilishidan oldin barcha zarur bo'lgan narsalar bilan qanchalik yaxshi ta'minlansa, miyasining rivojlanish imkoniyatlari shunchalik to'liq bo'ladi, uning ma'lumotlarni o'zlashtirishi va atrofdagi dunyo bilan muloqot qilishi shunchalik oson bo'ladi.
Homiladorlik davri - bu ratsioningizni qayta ko'rib chiqishning eng yaxshi vaqti, chunki siz turli xil foydali moddalar, vitaminlar va mikroelementlarga boy ovqatlarni tanlashingiz mumkin: ular bolaga yo'ldosh va kindik tomirlari orqali yetib boradi. Bolaning ushbu mikroelementlarni muntazam va uzluksiz olishi uchun, homiladorlikning boshidanoq, ikkita chiziqni ko'rishingiz bilan, ovqatlanishingizga e'tibor bering. Bundan tashqari, bosh miya va asab tizimining barcha boshqa bo'limlari shakllanishi uchun kislorod kerak. Toza havoda tez -tez yurishni va ko'proq harakat qilishni unutmang. Agar siz ishga boradigan bo'lsangiz, o'zingizni ortiqcha urintirmaslikka harakat qiling, rahbariyat bilan osonroq vazifalarga o'tishni muhokama qilishingiz mumkinligini yodda tuting. Agar siz ish kuningizni qisqartirishga qaror qilsangiz, bo'sh ish vaqtingizni yurish, sevimli mashg'ulot yoki serialni tomosha qilish uchun sarflang. Bir so'z bilan aytganda, o'zingizga (va chaqalog'ingizga) zavq keltiradigan mashg'ulotni tanlang.
Kichik miya hujayralari faol bo'linishi uchun siz oqsilga boy ovqatlar iste'mol qilishingiz kerak. Ratsionga terisiz tovuq, yog'siz go'sht (mol, buzoq go'shti) qo'shing. Oqsillar vitaminlar bilan, ayniqsa askorbin kislotasi (C vitamini) bilan yaxshi so'riladi. Har kuni pomidor, bodring, ismaloq, karam, sabzi va ko'katlardan sabzavotli salat iste'mol qilishni o'zingizga odat qilib oling. Unga limon sharbati yoki bir qoshiq zaytun moyi qo'shishingiz mumkin. Kundalik ovqatlanish ratsioningizga yangi sabzavot va ko'katlarni qo'shsangiz ham, har doim ham sutkalik barcha vitaminlar normasini ololmasligingiz mumkin. Ovqatdagi vitaminlar miqdori uni tayyorlash usuliga juda bog'liqdir. Masalan, sabzavotlarni pishirishda C vitaminining 70% gacha, tiamin (B1) ning 15-50% gacha yo'qoladi, niyatsin esa pishirilgan mahsulotlarda xomga nisbatan 30-40% kamroq bo'ladi. Shuning uchun, garchi siz sabzavotlarni yetarlicha iste'mol qilsangiz ham, lekin ularni grilda, bug'da pishirsangiz yoki salat uchun pishirsangiz, kerakli miqdordagi vitaminlarni olmaysiz. Yog'da eriydigan vitaminlar yog' ishtirokida yaxshiroq o'zlashtiriladi. Biroq, hamma ham sabzi, sariyog' yoki smetana bilan lavlagi salatini yoqtirmaydi va yog'li komponentlarsiz retinol juda ham yomon hazm bo'ladi Maxsus ishlab chiqilgan komplekslar yetishmayotgan vitamin va mineral zaxiralarini to'ldirishga yordam beradi.
Baliq va dengiz mahsulotlariga e'tibor qarating. Yaqinda olimlar homiladorlik davrida bu mazali va foydali mahsulotlarni iste'mol qilish, chaqaloq miyasining rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatishini aniqladilar7. Kelajakda, tug'ilgandan so'ng, u ma'lumotni eslab qoladi, diqqatni jamlaydi, yangi narsalarni yaxshiroq o'rganadi. Buning sababi shundaki, yog'li dengiz baliqlarida asab hujayralarining rivojlanishi uchun muhim bo'lgan Omega-3-ko'p to'yinmagan yog'li kislotalar mavjud. Bundan tashqari, baliq va dengiz mahsulotlari qo'shimcha oqsil manbai hisoblanadi.
Bosh miya nerv hujayralari rivojlanishi uchun chaqaloqqa minerallar, ayniqsa magniy, kaltsiy, temir, rux va B vitaminlari guruhi kerak. Ushbu mikroelementlarni don mahsulotlaridan olishingiz mumkin. Ammo magniyning kunlik dozasini olish uchun, masalan, har kuni 100 g kunjut, bodom yoki kaju, taxminan 800 g brokkoli karamini iste'mol qilish kerak va bu juda katta portsiya hisoblanadi. Shuning uchun, ba'zida kerakli miqdordagi minerallarni faqat oziq-ovqatdan olishingiz mumkin emas.
Kuningizni sutli bo'tqa bilan boshlashni qoidaga aylantiring. Bu foydali va to'yimli taomdir. Tvorog, tabiiy yogurt yoki pishloq ham foydali. Siz ularni nonushta yoki ikkinchi tushlik bilan yeyishingiz mumkin. Shuningdek, meva bilan pishloq bo'laklari-asosiy ovqatlar orasida ajoyib gazak bo'ladi.
Homiladorlik paytidan boshlab chaqaloqning barcha a'zolari hayratlanarli darajada tez shakllanadi va rivojlanadi. Shuning uchun, homiladorlikning dastlabki bosqichlaridan boshlab, o'zingizni stressdan, ortiqcha jismoniy zo'riqishdan va atrof-muhitning zararli omillari ta'siridan himoya qilishingiz kerak. Agar kerak bo'lsa, vitamin va minerallar komplekslari bilan to'ldiriladigan ratsional turli xil ovqatlar bolangizning salomatligi va farovonligi uchun asos yaratib, sizni tetik va quvnoq holda qolishingizga yordam beradi.
Material Kovalenko Yevgeniy Aleksandrovich tomonidan tayyorlangan
Manbalar:
- Perinatal nevrologiya, Barashnev Yu.I., Triada X. Moskva, 2005 yil
- А. V. Triumfov Asab tizimi kasalliklarining topikal diagnostikasi, 18 -nashr. - M.: MEDpress-inform, 2014 yil.- 264b.
- Lenart Nilsson, Lars Xamberger, "Chaqaloq tug'ildi", 2007 yil.
- . E.К. Aylamazyan akusherlik: tibbiyot universitetlari uchun darslik. to'ldirilgan 4 -nashr. / E.K. Aylamazyan SPb.: SpetsLit, 2003 yil. 69 b.
- Feigelman S. Assessment of fetal growth and development. In: Kliegman RM, Stanton BF, St. Geme JW, Schor NF, eds. Nelson Textbook of Pediatrics. 20th ed. Philadelphia, PA: Elsevier; 2016: chap. 8.
- М. V. Bigeyeva, S.V. Glushenko, B. Yu. Lamixov, Ye. A. Matykina va boshqalar. To'g'ri ovqatlanish. To'liq ma'lumotnoma/ - M.: "Ilmiy kitob", 2013 - 770 b.
- Maternal consumption of seafood in pregnancy and child neuropsychological development: a longitudinal study based on a population with high consumption levels. Jordi Julvez et al. American Journal of Epidemiology, Volume 183, Issue 3, 1 February 2016, P. 169– 182. https://doi.org/10.1093/aje/kwv195.
CH-20230227-54
